28 Gusht, 1458, Pranë Rrënojave të Apollonisë, Pëshpërima të së Kaluarës
28 Gusht, 1458, Pranë Rrënojave të Apollonisë, Pëshpërima të së Kaluarës Sot, rruga na solli pranë rrënojave të qytetit të lashtë të Apollonisë. Dielli i pasdites hidhte një dritë të artë mbi kolonat e rrëzuara, teatrin gjysmë të mbuluar nga bimësia dhe gurët e gdhendur që dëshmonin për një madhështi të shkuar. Ushtarët e mi, të lodhur nga marshimi, pushonin nën hijen e ullinjve shekullorë, por unë nuk munda të rrija pa ecur mes këtyre dëshmive të heshtura të së kaluarës. Sa histori fshihen nën këto gurë! Sa perandorë e gjeneralë kanë ecur në këto rrugë! Këtu, dikur, lulëzonte një qytet i madh ilir, pastaj grek, pastaj romak. Një qendër kulture, tregtie, filozofie. Thuhet se edhe vetë Augusti i madh studioi këtu në rininë e tij. Ndërsa prekja një kolonë të ftohtë mermeri, të lëmuar nga koha dhe erërat, ndjeva një lidhje të çuditshme me ata që kishin jetuar këtu shekuj më parë. A ishin ata shumë të ndryshëm nga ne? A kishin edhe ata ëndrrat, frikërat, dashuritë e tyre? A luftonin edhe ata për lirinë dhe mbijetesën e tyre? Më kujtohen mësimet e mësuesve të mi në oborrin e Sulltanit, por edhe ato që më tregonte im atë, Gjoni, për fisin tonë të lashtë të Kastriotëve, për rrënjët tona ilire. Ne jemi pasardhësit e atyre luftëtarëve krenarë e të papërkulur që u rezistuan legjioneve romake dhe më vonë hordhive barbare. Gjaku i tyre rrjedh ende në dejet tona. Këto rrënoja nuk janë vetëm gurë të vdekur. Ato janë një kujtesë e vazhdimësisë sonë, e qëndresës sonë ndër shekuj. Perandoritë lindin e vdesin, pushtuesit vijnë e shkojnë, por ky popull, ky shpirt ilir, ka mbijetuar. Dhe do të mbijetojë përsëri. Moisiu m'u afrua, duke parë me kureshtje gdhendjet mbi një sarkofag të thyer. "Çfarë mendon se shkruhet këtu, Gjergj?" më pyeti. "Ndoshta histori për heronj e perëndi, Moisi," i thashë. "Ose ndoshta vetëm emri i një njeriu që donte të mos harrohej. Të gjithë duam të lëmë një gjurmë, apo jo?" Pastaj pashë një simbol të gdhendur në një gur, një spirale e dyfishtë që më kujtoi diçka që kisha parë në objekte të vjetra ilire. Një simbol i jetës, i vdekjes, i rilindjes. Një cikël i pafund. Ndoshta kjo është mençuria e të lashtëve: të kuptojnë se gjithçka është në lëvizje, se asgjë nuk është e përhershme, por se vetë jeta, vetë shpirti, gjen gjithmonë një mënyrë për të vazhduar. Ndërsa largoheshim nga Apollonia, ndjeva një forcë të re brenda meje. Lufta jonë nuk është vetëm për të tashmen. Ajo është edhe për të nderuar të kaluarën tonë të lavdishme dhe për të siguruar të ardhmen e brezave që do të vijnë. Ne jemi hallka e fundit e një zinxhiri të gjatë, dhe nuk duhet ta lejojmë atë zinxhir të këputet. Jehona e Ilirisë ende dëgjohet në këto male e fusha. Dhe ne jemi zëri i saj i gjallë. Gjergji, Biri i Shqipes së Lashtë.